De komst van Joachim Stiller

1 Primaire gegevens 

 

Hubert Lampo, de komst van Joachim Stiller, Amsterdam, 1960

 

2 Inhoud (samenvatting) 

 

Het echte verhaal begint als Freek Groenevelt  (artikel schrijver) ziet dat vier mannen de weg aan het openbreken zijn en hem daarna weer dichtmaken, zonder dat ze verder iets veranderen. Freek besluit om er een stukje over te schrijven voor in de krant. Een paar dagen later krijgt de redactie van de krant een brief van wethouder Keldermans waarin het voorval wordt ontkend. Als Freek hem dan gaat bezoeken vertelt de wethouder dat het verhaal wel klopte. Hij vertelt over een complot en over dingen die de laatste tijd gebeuren en die hem angstig maken. Freek begrijpt er niks van en ‘vlucht’ weg.  
De volgende dag krijgt Freek een brief uit 1919, geschreven door ene Joachim Stiller, waarin wordt voorspeld dat hij het artikel over de wegwerkzaamheden zal publiceren, maar dat het dan waarschijnlijk al gebeurd is. Hij mag niet twijfelen aan de juistheid van de dingen die vanaf dan gaan gebeuren ook al kunnen ze niet kloppen. Een paar dagen van tevoren had een vriend van Freek hem een artikel uit het jongerentijdschrift ‘Atomiun’ laten lezen waarin kritiek werd geleverd op Freek en hij denk dat zij de brief hebben geschreven. Hij besluit de redactiesecretaris op te zoeken, dit blijkt een vrouw te zijn, Simone Marijnissen. Het blijkt dat zij ook een brief van Stiller heeft gekregen waarin wordt verteld dat Freek een belangrijke opdracht heeft en dat hij niet belasterd mag worden.  
Vlak na het bezoek aan Simone komt Freek Wiebrand Zijlstra tegen, een rare man en oude klasgenoot. Wiebrand zoekt een man die in de openbare toiletten tekeningetjes maakt en die volgens hem talent heeft. In een tweede - hands boekwinkeltje vindt Freek een boek uit de zestiende eeuw, waarvan het voorwerk ontbreekt, over het einde der tijden. Freek is nieuwsgierig en neemt het mee naar huis. Als hij op een avond met vrienden uitgaat komt hij Simone Marijnissen tegen. Ze vertelt hem dat ze weer een brief van Stiller heeft ontvangen. Freek weet nu zeker dat de mensen van ‘Atomium’ hen erin willen laten lopen. Als Freek de bibliothecaris raadpleegt, die tevens ook een vriend van hem is, blijkt dat het boekje is geschreven door Joachim Stiller. Hij vertelt hem dat Stiller schrijft alsof het hem aan persoonlijkheid ontbreekt, dat iemand die helemaal niet bestaat brieven op die manier zou schrijven. Dezelfde dag komt Simone hem opzoeken en vertelt dat Stiller haar gebeld heeft, hij heeft haar verteld dat ze Freek niet mag laten gaan. Door dit telefoontje heeft ze haar verloving verbroken. Freek en Simone gaan naar professor Schoenmakers, die hen vertelt dat de brief inderdaad uit 1919 komt en dat Stiller juist een heel sterke persoonlijkheid heeft. Als Simone die avond bij Freek blijft slapen horen zij ’s nacht de beiaard spelen, maar het lijkt alsof alleen zij het horen (later in het boek blijkt dat wethouder Keldermans hem ook gehoord heeft). Dan krijgen ze een telefoontje van Joachim Stiller dat ze niet bang hoeven te zijn en dat hij ze ooit van alle vrees zal bevrijden. Als ze de volgende dag naar een cocktail – party van Wiebrand gaan, omdat hij zijn talent heeft gevonden, pleegt de kunstenaar (Siegfried) zelfmoord en noemt voordat hij sterft de naam ‘Stiller’. Als ze met Geert Molijn, een vriend van Freek, proberen het geval Stiller op te lossen, komt deze met het verhaal dat iemand steeds opnieuw geboren zou worden in dezelfde tijd. Bij Stiller zou het ik–bewustzijn zich kunnen hebben gesplitst. Hij zou zijn eigen tijdschelp doorbroken kunnen hebben.  

Een paar dagen later wordt overal in de stad het vergaan van de wereld aangekondigd, de dood kan ieder ogenblik komen. Waarschijnlijk houden de geruchten gewoon verband met de komende zonsverduistering. Maar de politie die post moet vatten zodat alles niet uit de hand loopt lijkt ineens van de aardbodem te zijn verdwenen. Als de zonsverduistering voorbij is kan iedereen weer herademen, omdat er niks gebeurd is. ’s Avonds als ze onderweg zijn naar huis zien Freek en Simone een aanplakbiljet van circus Stiller. Na van de schrik bekomen te zijn besluiten ze er gewoon naartoe te gaan. In het circus treedt ook een zwarte harlekijn op. Freek ziet dat het dezelfde man is die hem ook het vergaan van de wereld heeft voorspeld. Hij wordt bang en ziet hem als de engel des doods. Vanaf dat moment voelt Freek zich echt beklemd en besluit naar een psychiater te gaan. Met behulp van de psychiater herinnert Freek zich weer dat hij in WO II een soldaat bij een bombardement probeerde te redden. Hij herinnert zich ook weer de naam van de soldaat: Joachim Stiller! Als hij thuiskomt blijkt dat Simone zwanger is. Een paar dagen later krijgen ze een brief van Stiller die hem uitnodigt voor een ontmoeting bij de uitgang van het treinstation. Simone en Molijn gaan met Freek mee. Op het station blijkt dat Keldermans ook een brief heeft gekregen met dezelfde boodschap. Zodra Freek Stiller ziet krijgt hij rust en weet dat het goed is. Hij herkent Stiller als de soldaat. Voordat Stiller hen bereikt heeft wordt hij overreden door een legertruck. Het lichaam ligt daarna op het spoor met zijn armen gespreid als een gekruisigde. Als ze na vier dagen naar het mortuarium gaan, om het lijk een laatste groet te brengen blijkt dat het lijk de vorige dag is verdwenen. Er komt een diepe rust over hen, ze weten dat alles nu voorgoed voorbij is. 

 

3.1 Compositie en tijdsverloop 

 

Het boek speelt zich af van juli 1957 tot ongeveer eind Augustus van datzelfde jaar. Het boek beslaat dus ongeveer een tijdsduur van een maand. 
 

De gebeurtenissen rond Joachim Stiller zijn in de verleden tijd geschreven en staan in chronologische volgorde. Wel worden de ervaringen zoals gezegd enkele malen afgewisseld met 'recenter' commentaar van Freek Groenevelt. Vooruitwijzingen komen regelmatig voor, bijvoorbeeld over de angst die plotseling zal toeslaan. 

 

 

3.2 Ruimte 

 

Het verhaal speelt zich af in Antwerpen. Deels in het centrum van de stad, deels in de zolderkamer van Freek en ook bij andere personen thuis of op kantoor. De ruimte wordt niet of nauwelijks beschreven en dit is ook niet belangrijk voor het verloop van het boek. Er is dus sprake van een speelruimte. Het antiquariaat vormt een rustpunt bij de mysterieuze gebeurtenissen. Het weer wordt uitvoerig beschreven. De zon duidt meestal een geheimzinnige actie van Stiller aan en de regen brengt meestal rust.  
 

3.3 De wijze van vertellen 

 

Het verhaal wordt verteld door een ik-persoon, de schrijver- journalist Freek GroeneveIt. Hij kijkt als een alwetende verteller terug in de tijd en verhaalt hoe Joachim Stiller in zijn leven kwam met alle gevolgen van dien.

 

3.4 Thema 

 

 

Verlossing: 
Angst is met liefde te overwinnen en dat leidt dan tot verlossing van gevoelens en zorgt ervoor dat Freek zich in Joachim Stiller gaat verdiepen om het mysterie rond dit figuur op te lossen.

 

3.5. Personages 

 

 

Freek Groenevelt is de hoofdpersoon en ik-figuur uit het boek.  

  • Hij heeft een complex karakter. Freek is ongeveer 37 jaar oud. Hij is schrijver en journalist bij 'De Scheldebode' , een regionale krant.  
  • Hij is erg beleeft en afwachtend tegenover zijn medemens, maar hij is trouw aan zijn vrienden en houd ook van de mens; hij argwaant hen niet echt. 
  • Hij kent zichzelf goed, en is daardoor rustig en harmonieus; niet gemakkelijk van zijn stuk te brengen. 
  • Doordat hij journalist is kijkt hij naar de feiten; naar de werkelijkheid. Hierdoor heeft hij een nuchtere kijk op het leven 
  • Freek heeft regelmatig behoefte om alleen te zijn, maar van Simone kan hij geen genoeg krijgen en met haar wil hij zoveel mogelijk samen zijn.  
  • Tegen het einde van het boek wordt Freek zo angstig en gestrest dat hij last krijg van onder andere een hoge bloeddruk. 
  • De relatie met Simone wordt gedurende het boek steeds hechter.  

 
Simone Marijnissen is 25 jaar en lerares wiskunde.  

  • Simone maakt geen duidelijke ontwikkeling door, ze is dus een flat-character.  
  • Simone is aanvankelijke vrij angstig door de gebeurtenissen met Stiller, maar later is zij meer de stabiele factor en is ze een steun en toeverlaat voor Freek. 

Joachim Stiller blijft in het hele boek een raadselachtige figuur.  

  • Hij is geheimzinnig en cryptisch in zijn brieven. 
  • Hij is bijna het hele boek alleen aanwezig in brieven en raadselachtige telefoontjes. Aan het eind van het boek zal er een ontmoeting plaatsvinden tussen Freek, Simone, Geert Molijn, wethouder Keldermans en Joachim Stiller. Als Stiller aan komt lopen herkent Freek direct de ooit gestorven soldaat in hem. Maar nog voor ze elkaar de hand kunnen schudden wordt Stiller doodgereden. 
     

3.5. Titel, ondertitel en motto 

 

De titel: 'De komst van Joachim Stiller' zegt op zichzelf al heel wat, maar er zijn naar mijn inzicht twee verklaringen voor de titel. 

  •  ten eerste: De komst van Joachim Stiller, dat hij ook echt komt in de zin van voor de dag komen hij laat zichzelf echt zien. 
  • Ten tweede: de komst van Joachim Stiller in het leven van Freek Groenevelt, hij komt in zijn leven door de brieven en telefoontjes wat ervoor zorgt dat Freek Groenevelts in de ban raakt van Stiller 

Wat is een ondertitel? Soms heeft een boek een ondertitel, die ook op de voorkant van het boek staat, vaak in een kleiner lettertype. Bint, geschreven door F. Bordewijk, heeft als ondertitel 'roman van een zender'. Die ondertitel staat er niet voor niets, dus leg uit waarom je denkt dat hij er staat. 

Verklaring van het motto: Dit stukje is een citaat uit de bijbel. Het stuk komt voor in het verhaal over de Emmaüsgangers. Zij komen Jezus na zijn opstanding tegen. Jezus is drie dagen na zijn dood opgestaan. Joachim Stillers lichaam is drie dagen na zijn dood ook plotseling uit het mortuarium vergeleken. Deze vergelijking wekt dus de indruk dat Stiller een soort Jezus-figuur is. 

 

 

  1. Keuzeopdracht

 

* Maak een toneeltekst van een boekfragment. 

 

SCENE 38

 

OPKOMEN: Simone, Keldermans, Freek, Molijn

Simone, Keldermans, Freek, Molijn praten naast decor ‘Lantaarnpaal’ (links op toneel)

MOLIJN: “Ik vraag me af, of... Maar alle duivels, zien jullie...”

Simone, Keldermans, Freek, Molijn richten geschokte blik op overkant decor

OPKOMEN: Joachim Stiller in ‘engelachtig’ kostuum (rechts op toneel)

Stiller kijkt verwonderd om zich heen

Freek zet aarzelend 1 stap naar  Stiller

Stiller ziet groep Simone, Keldermans, Freek, Molijn

Stiller glimlacht en opent armen

Stiller loopt langzaam om de groep af

Stiller (op het midden van toneel) steekt hand uit naar Freek

Freek ontroert, steekt hand uit

GELUIDSEFFECT: Denderende legerwagen komt dichterbij

STILLER: “Ik ben Joachim Stiller!”

OPKOMEN: Auto_Decorstuk springt op toneel (vanuit midden zaal), ‘rijdt’ Stiller aan, ‘rijdt’ naar rechts

Stiller valt op de grond neer

SIMONE: *Gilt*

Freek, trekt hand terug, springt geschokt achteruit, ontwijkt Auto_Decorstuk

AFGAAN: Auto_Decorstuk

Simone, Keldermans, Freek, Molijn geshockeert, staan als versteend

Simone drukt achterkant hand op haar mond, kijkt angstig

Freek stapt naar Simone, omarmd Simone, Freek wendt Simones blik af

SIMONE: *Snikt*

OPKOMEN: Figuranten_1t/m8

Freek duwt Simone zachtjes naar Molijn

Molijn troost Simone verder

Freek loopt door Figuranten_1t/m8 ‘menigte’ heen naar afstand 2 meter van lichaam Stiller

LICHT EFFECT: Langzaam dimmen

GORDIJNEN: Sluiten

AFGAAN: Figuranten_1t/m8, Freek, Simone, Keldermans, Molijn, Stiller